Kök boyalı Yahyalı halısı, makine halılarına direniyor

KAYSERİ'de 1000 yıllık geleneğin ürünü kök boyalı Yahyalı halısı teknolojinin beraberinde getirdiği makine halılarına karşı direnmeye devam ediyor.

Yahyalı halı kültürünü 35 yıldır yaşatan ilçede kök boyalardan yapılmış halı ve kilim satışı yapan Aziz Özülkü, el sanatlarının kilim, halı ve farda gibi evin ihtiyacı olan el işi sergilik halıların 1000 yıllık kültüre sahip olduğunu söyledi. Özülkü, şöyle dedi:

"Yahyalı halıları Ortaasya'dan göçle birlikte anasından kızına miras olan bir kültürdür. Anadolu'nun birçok bölgesinde halı dokunuyor. Milas, Döşemealtı, Bünyan gibi yerlerde halı dokunuyor. Ancak o bölgelerde dokunan halılarda kullanılan malzeme değildir. Yahyalı halısı dışındaki halılar makinenin eğerdiği yünlerden yapılır. Yahyalı halısında ise toros dağlarında otlatılan koyunların yünleri alınır. Bu yünler bölgenin kadınları tarafından öncelikle temizlik olmak sureti ile başlanır. Halı oluncaya kadar bütün safha elde yapılır. Yahyalı halıları yüzde yüz yündür."

Yahyalı halıların kullandıkça parladığı ve maddi değerinin arttığına dikkat çeken Özülkü, "Yahyalı halılarının yünlerinin kalitesi doğal kök boya ile birleşince ortaya eşsiz kalitede bir halı ortaya çıkar. Yahyalı halısı alan bir kişi günlük ihtiyacı karşılamaya yönelik alışveriş yaptım demesin çünkü, halı kullandıkça değerlenen halı olduğu için gelecek için de çok önemli bir yatırımdır" dedi.

Yahyalı halı kültürünün yaşatılmaya çalıştığını devam ettiğini söyleyen Aziz Özülkü, halıların maziden kalan miras ürünü olduğunu ifade ederek şöyle konuştu:

"Yahyalı halıların hepsinde insanların yaşanmışlıkları, hüzünleri, sevinçleri ve özlemleri halıya işlenmiştir. Makine halıları ile Yahyalı halılarının kıyaslamak mümkün değildir. Yahyalı halıları içerisinde bulunan mineraller halı üstüne düşen güve şeklindeki canlıların evrimi tamamlayarak kelebek olmasını sağlar. Bu da halının mineral ve enerji bakımından nasıl besleyici ve sağlıklı ürün olduğunu gösterir."

Yahyalı halısı Türkiye'de üretilen el halılarının en ünlüleri arasında bulunuyor. Halılar Türkiye'nin her yerinde ve özellikle Avrupa'da da pazar bulabiliyor. Halıcılık ilçe ekonomisinde en önemli unsurlardan birisi olmasına rağmen , ekonomik krizlerin devam etmesi , ham madde ve isçilik maliyetlerinin artması , makine halılarının çoğalması ve el halılarından ucuz olması üretimde hızlı bir düşüşe neden olduğu halde geçmişte her evde en az 1 olan halı tezgahı sayısının yüzde 75 azaldığı kaydedildi. Yahyalı halılarının yüzde 100 yün olması, boyamada kök boya kullanılması, ilmik sayısının sıklığı ve modelleri ile tanındığı, çamur asma yaprağı, ceviz kabuğu, ceviz yaprağı, cehri ve benzer birçok doğal malzeme ile halı ipinin boyamasında kullanıldığı ifade edildi.

Yahyalı halıları kullandıkça ve eskidikçe değeri artan ve rengi solmayan bir özelliğe sahip. Yahyalı halısının metrekare birim fiyatı ilmik sayısının sıklığı, dokumanın düzgünlüğüne göre değişirken divan, seccade, yolluk , mihraplı göbekli, dabazlı gibi değişik ebat ve ölçülere sahip modeller bulunuyor.

Kadınlar yapağı (işlenmemiş) yünü alıp akarsularda temizleyerek yünlerini çıkrık ve kirmen ile eğirir. İp haline getirdikten sonra doğada bulunan kök boyaları ile boyuyor. Sırçanlı (Gri) renk iplik yapmak için balçık çamuru, ger (Kahverengi) yapmak için cevizin yeşil kabukları, yeşeni (Zeytuni) için nane ve narpuz yaprakları, gara (Siyah) için sütleğen otu kullanılıyor. Al (Kırmızı) renkli iplik yapmak için boya çili denilen bitkinin kökünden faydalanılıyor.